DIE FLEDERMAUS

KOMISCHE OPERETTE IN DRIE BEDRIJVEN VAN JOHANN STRAUSS

TALLINN 2010

OP EEN LATER MOMENT VOLGEN MEER FOTO'S UIT TALLINN
 

FOTO'S © Karijn Dillmann 2010

MOSKOU 2009 - EERSTE BEDRIJF

TWEEDE BEDRIJF

DERDE BEDRIJF

FOTO'S © Karijn Dillmann 2009

EISENACH 2008

FOTO'S © Tobias Kromke 2008

PRODUCTIE TALLINN 2010
 

Estse Nationale Opera Tallinn
artistieke leiding: Arvo Volmer
première: 13 mei 2010

muzikale leiding: Jüri Alperten / Mihhail Gerts / Erki Pehk
regie / decor: Michiel Dijkema
kostuums: Claudia Damm
licht: Bas Berensen
choreografie: Marina Kesler

Gabriel von Eisenstein: Urmas Põldma / Mati Kõrts
Rosalinde: Aile Asszonyi / Heli Veskus
Frank: Mart Laur / Väino Puura
Prins Orlofsky: Rauno Elp / Mati Turi / Taavi Tampuu
Alfred: Oliver Kuusik / Andres Köster
Dr. Falke: René Soom / Taimo Toomast
Dr. Blind: Mart Madiste / Aleksander Arder
Adele: Kristina Vähi / Marion Melnik / Angelika Mikk
Ida: Garmen Tabor / Kädi Kosenkranius
Ivan: Valentina Taluma / Tiiu Laur
Frosch: Tõnu Kark / Raivo E. Tamm

orkest, koor en ballet van de Estse Nationale Opera Tallinn

PRODUCTIE MOSKOU 2009
 

Nieuwe Opera Moskou (Novaya Opera)
intendant: Sergej Lysenko
première: 30 april 2009

muzikale leiding: Eri Klas
regie / decor: Michiel Dijkema
kostuums: Claudia Damm
licht: Bas Berensen
choreografie: Ivan Fadeyev
bewerking dialogen: Arkady Arkanov

Gabriel von Eisenstein: Veniamin Egorov / Oleg Shagotsky / Vadim Zaplechny
Rosalinde: Tatyana Pechnikova / Natalya Kreslina / Ekaterina Kichigina / Olga Diachkovskaya
Frank: Oleg Didenko / Anatoly Grigoriev / Evgeny Stavinsky / Sergey Tarasov
Prins Orlofsky: Maksim Ostroukhov / Vladimir Reutov / Sergey Polyakov / Marat Gareyev
Alfred: Georgy Faradzhev / Aleksey Tatarintsev / Nurlan Bekmukhambetov / Aleksandr Bogdanov
Dr. Falke: Evgeny Kungurov / Sergey Sheremet / Igor Golovatenko / Aleksandr Martynov
Dr. Blind: Maksim Ostroukhov / Mindaugas Diliotas / Sergey Tuzhik / Mikhail Vorobiov
Adele: Galina Koroliova / Elena Mitrakova / Elena Terentieva / Anastasia Belukova
Ida: Aleksandra Saulskaya / Tatyana Tabachuk / Agunda Kulaeva / Irina Romishevskaya
Frosch: Anton Kurenkov / Vladimir Korotitsin

orkest, koor en dansers van de Novaya Opera Moskou

PRODUCTIE EISENACH 2008
 

Landestheater Eisenach
intendant: Michael W. Schlicht
première: 17 mei 2008
De laatste productie van de Eisenacher opera.

muzikale leiding: GMD Tetsuro Ban
regie / decor: Michiel Dijkema
kostuums: Claudia Damm
dramaturgie: Bettina Bartz
choreografie: C. Bradley

Gabriel von Eisenstein: Falko Hönisch
Rosalinde: Hyuna Ko
Frank: Jürgen Orelly
Prins Orlovsky: Daniel Gundermann
Alfred: Enrico Lee / Johannes An
Dr. Falke: Johannes Weinhuber
Dr. Blind: Helmut Kleinen
Adele: Krista Kujala
Ida: Sonja Trebes
Frosch: Ernst Volker Schwarz

balgasten: danstheater, extrakoor en figuratie van het Landestheater Eisenach
orkest: Landeskapelle Eisenach

IN DE PERS

“de enscenering bagatelliseerde niets en amuseerde desalniettemin”

Michiel Dijkema verloor de situatie van het theater, vooral door zijn betekenisvolle decor, niet uit het oog. Hij creëerde een operette-enscenering, waaraan het publiek veel plezier beleefde en die de zanger-acteurs de gelegenheid gaf nog één keer met fantasie, veelzijdigheid en hun vocale kwaliteiten te schitteren en zich misschien zo ook wel aan te bevelen. Bovendien krijgen geforceerde regietrends in deze enscenering herhaaldelijk een veeg uit de pan. Op het bal van prins Orlovsky ging het eraan toe als in een konijnenfokstal, graag ook als trio en zó overdreven, dat deze massa-turbo-sex bulderende lachsalvo’s veroorzaakte.
Deze balscène, in veel “Fledermaus”-producties voor de balgasten op het toneel amusanter dan voor de toeschouwers in de zaal, was het hoogtepunt van Dijkema’s productie, vanaf het allereerste moment. Al bij het opgaan van het doek kreeg het openingsbeeld scèneapplaus. Vleermuisachtige heren in rokkostuum hingen omgekeerd aan het plafond, het hoofd omlaag. Op het toneel was op een enorme berg kostuums een enorme berg mensen gearrangeerd, van waaruit willekeurig voeten in balletschoenen, dikke en dunnen lijven in tutu’s, hoofden met Zwanenmeer-vedertooien, een kostbaar Japans kapsel, rokkostuumstaarten en hoge hoeden omhoog staken. […] De enscenering speelt met muziek en belichting, “breekt” – waar Johann Strauss muzikale breuken componeert – ook het licht, speelt een spel met toneelsex en globalisering, met wereldpolitiek en de schandalige sluiting van het Landestheater Eisenach, bagatelliseerde daarbij niets en amuseerde desalniettemin geheel in traditie met de operette toch het publiek. Michiel Dijkema heeft zich daarmee nadrukkelijk aanbevolen.

Irene Constantin
Deutschlandfunk Musikjournal
19 mei 2008

“bruisende komische kracht [...] fantastische, dubbelzinnig-sentimentele avond”

Michiel Dijkema heeft de turbulente operette soeverein geënsceneerd en laat de bruisende komische kracht van het stuk volledig tot zijn recht komen met elementen uit het boulevardtheater en middels burleske overmoedigheid. De androgyne Orlowsky bijvoorbeeld bedwingt zijn verveling het liefst door de benen van een balletmeisje te scheren en ze dan allebei – scheermes en kuit – vol overgave af te likken. Bij de vurige Csárdás offreert hij een pyrotechnisch geladen goulashkanon, en als de champagneroes festiviteit haar erotische hoogtepunt bereikt, ontlaadt zich alle opgestuwde wellustigheid in een gevarieerde praktijk. […]
Het lukt de Eisenachers verrassend goed om Strauss’ parodie op de decadentheid van zijn tijd met reciproque ironie van repliek te dienen. In tegenstelling tot de toenmalige schijnheilige verfijnde maatschappij ziet men vandaag in de Wartburgstad de ondergang recht in de ogen. Wat bij Strauss ironische veinzerij is, slaat op deze manier om in oprechte emotie: wanneer Dijkema bijvoorbeeld het terzet "O je, o je, wie rührt mich dies" in een onwerkelijk rood licht dompelt en zo van zijn context ontdoet, verandert hij het situatieve voorspelen van spijt in een serieuze, tijdloze klacht. […] Uiterste lof en respect voor deze fantastische, dubbelzinnig sentimentele avond.

Wolfgang Hirsch
Thüringische Landeszeitung
19 mei 2008

“fulminant [...] verbluffende accuratesse in de personenregie”

Fulminante „Fledermaus“-productie bejubeld
De bijzonder pientere en in welhaast ieder opzicht uitstekende, bitterzoete opvoering vol zinspelingen was een „begrafenis eerste klasse“. […] Dijkema schetste de dubbele zedenschildering van een genotzuchtige en een theatervijandige omgeving met een enorm tempo, met verbluffende accuratesse in de personenregie, met kluchtige turbulentie, met frivole directheid en met gedurfde, parodistische dubbelzinnigheid. Gelukzaligheid en de roes van de wals op het randje van de afgrond. […] Het premièrepubliek jubelde over deze grootse, champagnedronken „Fledermaus“ en huldigde het ensemble met staande ovaties.

Christoph A. Brandner
Fuldaer Zeitung
19 mei 2008

“Een bitterzoete enscenering vol toespelingen. Onvergetelijk.”

Een vrolijke begrafenis
Een bitterzoete enscenering vol toespelingen. Onvergetelijk. […] Als voorafje een slok champagne. Het theater positioneert zich zelfironisch als amusementbedrijf, zichzelf vergetend dansen op de rand van de afgrond, het balletensemble van het theater speelt het voor in tutu’s en rokkostuums. Plezier is het enige dat telt. Plezier zoals op het orgiastische gemaskerd bal van de vampierprins Olowsky, die met alle decadentheid van een oververzadigde bon-vivant feest en laat feesten, zich overgevend aan zijn passie voor scheermessen en dameskuiten. Die schaar aan gasten bestaat uit gewillige balletratten en wellustig nachtgespuis, de balzaal bestaat uit dat wat van het theater overgebleven is: neergestorte platen van het geornamenteerde plafond, een kroonluchter, die niet weet of hij moet hangen of schemerlamp zal spelen, een berg kostuums uit de fundus. Geen mens weet wat boven of beneden is, het speelt ook geen enkele rol, delen van het in rokkostuums gestoken balgezelschap hangen als vleermuizen aan het plafond. Een macabere verzameling ondoden; gerechtsdienaar Frosch lalt met de wijsheid van de dronkelap over een “vrolijke begrafenis”. […] Regisseur Dijkema hoedt zich er echter voor, “Die Fledermaus” al te diep in het moeras van de Thüringer cultuurvernietiging te laten afzinken. In het middelpunt staan kris kras begerenden uit Strauss’ operettewereld. […] Staande ovaties na afloop.
Frauke Adrians
Thüringer Allgemeine
19 mei 2008

“een iriserend finalestuk”

Een laatste dans
[…] Daarom wordt met Die Fledermaus een iriserend finalestuk geprogrammeerd, waarin niemand is, wat hij pretendeert te zijn – en zowel een goed als een slecht einde denkbaar zou zijn. In de actuele situatie van het Landestheater Eisenach krijgt de amusementswaan, waaraan zich de Weense maatschappij overgeeft, een treurige, ja vertwijfelde bijsmaak. Het doet denken aan een laatste dans op de Titanic. En natuurlijk is ook de enscenering van Michiel Dijkema niet zuinig met ondergangstoespelingen: bijna de complete kostuumfundus lijkt in een reusachtige hoop op het toneel gekieperd te zijn, het geornamenteerde plafond is voor de helft omlaag gevallen en dient als speelvloer. En gespeeld moet er worden, juist in een operette als Die Fledermaus, waarbij het niet alleen op zingen aankomt. […] Aan het einde is iedereen – in overeenstemming met het libretto – gelukkig, de champagne flonkert. Of de tranen.

Udo Badelt
Opernwelt
juli-nummer 2008

“Gratis champagne als gifbeker”

Gratis champagne als gifbeker
Hoe sterft een theater? Met operette-elan en een opperbest humeur. In Eisenach wordt de opera opgeheven, de politici hebben het zo besloten. […] Tot besluit hebben de Eisenachers zich nog Die Fledermaus van Johann Strauss veroorloofd. Er is gratis champagne als gifbeker voor alle bezoekers. […] Mooi decoreert Michiel Dijkema de ondergang, brengt het geornamenteerde plafond en de kroonluchter uit de zaal als edele brokstukken op het toneel. […] De gevangeniswachter Frosch maakt in de derde akte toespelingen op de regering, die door het publiek dankbaar weggelachen worden: als we maar niet meer hoeven te strijden… De Eisenachers vieren een fidele begrafenis, ook ondergangen kunnen een identiteitsstichtend effect hebben. Berustende houding, opgeheven hoofd – zo paradox is de stemming hier.

Volker Hagedorn
Die Zeit
21 mei 2008

“tot aan de grens van het surrealisme”

De vleermuis in Moskou
De productie veroorzaakte een theaterschandaal zoals in Moskou zelden voorkomt. [...] Desalniettemin was de avond de moeite waard. [...] Getalenteerd en dynamisch – en niet alleen de tweede akte was een goede reden om deze voorstelling te zien en te horen. [...] De Novaya Opera kan het zich veroorloven dit soort experimenten te doen – koor en orkest behoren tot de besten in Moskou, en de solisten zijn, zoals de avond liet zien, excellente komische acteurs.
Regisseur (en decorontwerper) Michiel Dijkema realiseerde het idee van dronkenschap en extase (champagne of muziek – dat maakt geen verschil!) zeer letterlijk en tot aan de grens van het surrealisme. Bij aanvang van de balscène lijkt het alsof we ons aan het einde van het feest bevinden. Het gezelschap is reeds stomdronken. [...] De sleutelscène van Orlofsky’s bal is in zwart en wit gehouden en alleen de haatdragende Falke verschijnt in dieprood (kostuums: Claudia Damm). Alles ademt verdorven elegantie.
Vóór de première waren er heel veel geruchten in Moskou. De première zou schandaleus zijn zoals nog nooit eerder vertoond, en men verwachtte een schandaal van Salzburgse proporties – solisten die op het toneel masturberen en toeschouwers die hun geld terugeisen. Niets van dat alles is gebeurd: naar mijn mening is dit geen overdreven radicale en geenszins choquerende, maar juist betekenisvolle enscenering.
[...] toen de beroemde humorist [Arkady Arkanov, de auteur van de nieuwe Russische dialogen] bij de première het toneel betrad tijdens het slotapplaus, werd hij met unaniem luidkeels boegeroep ontvangen. Voor zover ik mij kan herinneren, is zoiets nog nooit eerder gebeurd in het Moskovische theaterleven. Dit betekent, dat het publiek in principe best bereid is te protesteren. En dat is een goed teken, dank aan de Novaya Opera voor de hulp bij het overschrijden van deze grens. [...] Ik geloof, dat wanneer dit type humor [Arkanov] en détail aan Dijkema zou zijn uitgelegd, hij direct vloekend en tierend de stad zou hebben verlaten.
[…] Rosalinde, die pretendeert een Hongaarse gravin te zijn, heeft een csardas te zingen, en meestal doet zij dat heel serieus, hetgeen eigenlijk altijd bijzonder saai is. Maar hier werd een haard het toneel opgedragen, met een appetijtelijk dampende pan. Synchroon met Rosalindes toverbewegingen laaide het vuur ritmisch op – alleen al vanwege deze verrassing zou men deze productie moeten gaan bekijken.
[…] In plaats van een tweede pauze vindt hier een verrukkelijk tussenspel plaats, dat drie keer gespeeld wordt, zogenaamd vanwege technische problemen, en iedere keer verschillend, terwijl de dirigent en het publiek in het spel betrokken worden. Dirigent Eri Klas begon met een onverwacht langzame ouverture, maar slaagde er daarna in om de handeling energie en passie te geven, en als de productie niet gehinderd zou worden door die vreselijke dialoogvertaling, zou alles uitmuntend zijn.

Valery Kichin
Rossiiskaja gaseta
3 mei 2009

“verrukkelijk om te zien”

Arkady Arkanov ving de vleermuis
Het meest verrassende aspect van de première door de Novaya Opera was de samenwerking tussen het jonge Nederlands-Duitse productieteam en Arkady Arkanov, de patriarch van de Russische televisiehumor. Als je bedenkt wat de dichter en humorist met de dialogen van de operette gedaan heeft, kun je Michiel Dijkema, de regisseur en decorontwerper van deze productie, niets kwalijk nemen: hij kon niet weten dat de Novaya Opera de woorden van Arkanov senior veel belangrijker zou vinden dan de beroemde operette van Strauss junior. [...]
De Nederlandse regisseur en decorontwerper Michiel Dijkema en zijn Duitse collega Claudia Damm (kostuumontwerp) kunnen bogen op een solide verzameling muziektheaterproducties (van Monteverdi tot Schönberg). In 2005 ontvingen zij de eerste Peter-Konwitschny-Regieprijs (Peter Konwitschny is de hippie onder de operaregisseurs). Dit betekent dat zij een goede reputatie hebben. Ook hebben zij gedegen ervaring met het genre operette en ensceneerden Die Fledermaus voor het Landestheater Eisenach en La Périchole voor de Staatsoperette Dresden. Dit zijn dus ervaren en competente mensen. Slechts één ding hadden zij niet verwacht – dat ze te maken zouden krijgen met de stijl van Arkady Arkanov. [...]
Zowel de kwaliteit als kwantiteit van de creatie van Arkanov verzwakken de dramaturgie en de muziek. Des te onhygiënischer de zogenaamd jeugdige humor van Dokter Arkanov zich richt op actuele thema’s zoals Rublevka, de crisis en de Novaya Opera zelf, des te meer vult zich het toneel met groepen dronken ballerina’s, geile oude heren en paren vormende koppels van individuen van beide geslachten.[...] Rosalinde richt zich tot de operazanger Alfred met een kuis rijm: “Ik vraag je vriendelijk niet de ochtendjas van mijn man aan te trekken.” Het publiek lacht uit volle borst en dat is begrijpelijk: voordat haar minnaar de ochtendjas van de heer des huizes aantrekt, had hij reeds al zijn kleren uitgetrokken, met uitzondering van zijn onderbroek en zijn roze sokken. Het is verrukkelijk om te zien hoe deze situatie door deze mooie jonge mensen gespeeld wordt.

Elena Tscheremnych
Infox
5 mei 2009