LOHENGRIN

ROMANTISCHE OPERA IN DRIE BEDRIJVEN VAN RICHARD WAGNER

1.

2.

3.

4.

5.

FOTO'S 1-60 © Siim Vahur 2023 / FOTO’S a-k © Helmut Camillo Fischer

PRODUCTIE
 

Estse Nationale Opera Tallinn
(Rahvusooper Estonia)
artistic director: Arvo Volmer
première: 25 mei 2023

muzikale leiding: Arvo Volmer
dirigent: Arvo Volmer / Kaspar Mänd
regie / decor / licht: Michiel Dijkema
kostuums: Jula Reindell

Lohengrin: Uwe Stickert / Cosmin Ifrim
Elsa: Charlotte-Anne Shipley / Silja Aalto
Telramund: Leonardo Neiva / Rauno Elp
Ortrud: Helen Lokuta / Maria Berezovska / Helen Lepalaan
Heinrich: Priit Volmer / Pavlo Balakin
Heerrufer: Raiko Raalik / Jassi Zahharov
Gottfried: Roland Upkin / Robin Lucas Põld

koor, extrakoor, kinderkoor en figuranten van de Estse Nationale Opera
orkest van de Estse Nationale Opera

IN DE PERS

“Dijkema denkt na, hij begrijpt muziek, hij overtuigt ook als ontwerper, hij weet hoe hij met zangers aan een rol moet werken.”

“Michiel Dijkema, regisseur van deze Estse Lohengrin, grijpt echter terug op Wagners oorspronkelijke idee: de strijd tussen duisternis en licht, demonisch en hemels tegen de achtergrond van de staat van oorlog. [...] Dijkema lijkt een van de uitzonderingen te zijn in de steeds amateuristischer wordende operaregiewereld van vandaag: hij denkt na, hij begrijpt muziek, hij overtuigt ook als (licht)ontwerper, hij weet hoe hij met zangers aan een rol moet werken. Helaas zijn deze componenten verre van vanzelfsprekend, sterker nog: ze bestaan niet naast elkaar. Het abstract-figuratieve karakter van het decorontwerp en vooral het lichtontwerp ondersteunen de personages en sluiten aan bij Wagners muziek, die duizenden klankkleurnuances en daarmee ook psychologische subtiliteiten naar voren brengt.”

Kristel Pappel
Muusika
September 2023

“deze Lohengrin toont relevantie en perspectieven voor de hedendaagse operakunst”

“De ontwikkeling van de karakters is veelzijdig. Elsa is een slachtoffer, maar ze kan ook temperamentvol voor zichzelf opkomen; haar zekere labiliteit komt tot uiting in haar nerveuze gedrag tegen het einde van de opera [...]. Ortrud is een van de meest interessante personages in het Estse Lohengrin, de voorloper van de femme fatale personages uit het fin de siècle: speels, doen alsof, een gevaarlijke meester van heidense hekserij, die [...] in het diepst van haar hart lijkt te verlangen voor ware liefde en goedheid, die ze vervolgens onmiddellijk afwijst.
Uitgebreide dialoogduetten van de personages (Ortrud-Telramund, Elsa-Ortrud, Elsa-Lohengrin) zijn tot in de details uitgewerkt, waarbij de personages communiceren, reageren, hun lichaamstaal overeenkomt met de inhoud van de scène, een subtekst geboden wordt.
Aan het einde van Dijkema's productie komt Lohengrin het podium op met een levenloze zwaan (waarin Ortrud Elsa's broer Gottfried had getransformeerd), maar wonderbaarlijk genoeg leeft de jonge Gottfried nog. De laatste blik van het publiek is echter op Ortrud, die op het voorpodium richting Elsa en Gottfried stapt, met de gouden ketting vast waarmee ze Gottfried ooit in een zwaan veranderde... behoort de eindoverwinning aan de heidense krachten?
Het is heel goed dat het theater aan het einde van het seizoen deze Lohengrin presenteerde, die de relevantie en perspectieven voor de hedendaagse operakunst toont.”

Kristel Pappel
Muusika
September 2023

“leegte donkerder dan muziek […] een gekwelde, magische sfeer”

“De zichtbare wereld is ontroostbaar en onder de oppervlakte gloeit een vurige hoop.
Lohengrin, na een onderbreking van bijna honderd jaar in Estland op het podium gebracht, is dynamisch en aangrijpend.
De geboorte van de nieuwe productie van Wagners opera Lohengrin, die op het podium van de Estse Nationale Opera is verschenen, staat duidelijk onder een gelukkig gesternte. Hoewel dit de derde productie van Lohengrin in de geschiedenis van het theater is, zijn er bijna honderd jaar verstreken sinds de laatste keer, omdat tijdens het Sovjettijdperk de traditie van het uitvoeren van Wagner, die eerder in het theater van Tallinn bloeide, om ideologische redenen werd onderbroken.
Het op de planken brengen van elk werk van deze grote Duitse meester is op zichzelf een test en een grote gebeurtenis voor het operahuis. Het verre startpunt van deze onderneming is twintig jaar geleden, toen Arvo Volmer de Nederlandse regisseur Michiel Dijkema, die toen aan het begin van zijn carrière stond, uitnodigde om in Estland te regisseren. Als resultaat van die samenwerking ontstond in 2006 een productie van Rossini's La Cenerentola, waarvoor hij een jaar later de jaarlijkse prijs van het Estse Theater ontving. Inmiddels is Dijkema uitgegroeid tot een ervaren en gerespecteerd regisseur en ontwerper die in vele operahuizen over de hele wereld heeft gewerkt.
De productie en vormgeving van Dijkema kenmerkt zich door een donker kleurpallet. De allereerste scène is eloquent en betoverend. Een lege aarde en donkere wolken, waaruit iets valt dat sneeuw kan zijn, maar ook as, de laatst overgebleven vorm van materie.
De hele handeling van Lohengrin speelt zich af in een verwoeste omgeving, onder een donker bewolkte hemel. Lichtstralen die de wereld voor een moment kunnen doen oplichten zijn zeldzaam. Alleen de hoofdpersonen, met hun voortreffelijke kostuums, steken helder af tegen de omringende somberheid en tegen de afschuwelijke, obscure, spookachtige menigte.
Leegte donkerder dan muziek
Het spaarzame maar effectieve decorontwerp geïnspireerd op vogels en het prachtige lichtontwerp dat een beklijvende, magische sfeer op het podium creëert, speelt een zeer belangrijke rol in het succes van de productie.
De donkere leegte op het podium is echter donkerder dan de muziek van Wagner. Dit contrast tussen de verlatenheid van de zichtbare wereld en de brandende hoop die ergens onder de oppervlakte smeult, maakt de hele productie dynamisch en aangrijpend.
Er blijft hoop
Hoewel Elsa de uitdaging die haar wordt gesteld niet kan weerstaan, geeft Wagner het volk toch hoop door Gottfried, hun toekomstige heerser, terug te geven aan het volk van Brabant. In de interpretatie van de regisseur is de hertog een klein, kwetsbaar kind dat het kwaad van de hele wereld moet kunnen weerstaan, want het kwaad slaapt niet. Dat het zich onder ons bevindt en dat we dat niet mogen vergeten, daaraan herinnert ons Ortrud, die al gereed is om de nieuwe heerser aan te vallen.”

Ruth Alakula
Eesti Päevaleht
24 oktober 2023

“een van de meest indrukwekkende beelden van deze Lohengrin-productie is de huwelijksnacht”

“De productie van Richard Wagners opera Lohengrin bij de Estse Nationale Opera maakt gebruik van directe metaforen en streeft qua ontwerp en kostuums naar historische precisie.
De handeling van de Zwanenridder vindt plaats in de verre eerste helft van de 10e eeuw. Een blik op het podium laat er geen twijfel over bestaan dat regisseur en decorontwerper Michiel Dijkema niets meer of minder wilde dan het publiek meenemen naar de middeleeuwen. Naar het tijdperk, dat in de eerste plaats koude wapens en bepantsering betekent. En een kledingstijl die zich met vele plooien van die van vandaag onderscheidt. De legendarische middeleeuwen: het tijdperk van robuuste duisternis, maar tegelijkertijd van grote helden. Wat is er nobeler dan een zwaard vasthouden om voor je geliefde te vechten? [...]
Eén van de meest indrukwekkende beelden van deze Lohengrin-productie is echter de huwelijksnacht van Lohengrin en Elsa. Afgezien van de historiserende bepantsering en kostuums, lijken de zangers op blote voeten geloofwaardig en zijn hun stemmen anders.
Goddelijke kracht, waarvan niemand de aard precies weet en waar je niet eens naar kunt vragen - dit is ook het verhaal van Wagners Lohengrin. De muziek bewerkt bij de toeschouwer dat je, door je over te geven aan een ongedefinieerde kracht, vervoering ervaart, een ongekend gevoel van veiligheid. Maar ik geloofde in Elsa, de tragedie van haar frivoliteit en geloof in iets dat niet echt bestaat. Evenals in de glorie van Lohengrin”

Andrus Karnau
Postimees
27 juni 2023

“boeiend van het begin tot de laatste klanken”

“In deze vreemde tijden is het spannend een productie te ervaren waarin elke essentiële nuance, elk schaars beeld scenisch gezien een duidelijke subtekst heeft, die boeit vanaf het begin van de opera tot aan de laatste klanken van het orkest. […] Het belangrijkste is dat in deze productie in Estland gangbare stereotypen in alle opzichten zijn vermeden.
[...] Bij het lichtontwerp staat de lichtende bandbreedte in contrast met het donkere, tot as afgebrande land met zijn voortdurende strijd om de macht tussen clans, vol haat, wrede en meedogenloze passie voor vernietiging. Het verlangen om alles te verpletteren is nobel en heilig. Zeker, dezelfde gedachtegang vindt een duidelijke tegenpool in Wagners muziek.”

Tiiu Levald
TMK (Teater. Muusika. Kino)
september 2023

“Dijkema’s visie op dit meesterwerk is steekhoudend en diepgaand”

“Ik gaf deze voorbeelden alleen vanuit de wens om te laten zien hoe steekhoudend en diepgaand Michiel Dijkema’s visie op dit meesterwerk is, zowel als regisseur als als decor- en lichtontwerper. In dit geval is het uitstekende resultaat ook te danken aan de duidelijk gemeenschappelijke denkwereld tussen regisseur en kostuumontwerper.
Wagner heeft substantiële koornummers voor deze opera geschreven [...] in de dramatische scènes heeft de regisseur vakkundig levendige groepen gecreëerd die de kijker soms de indruk geven van een bruisende mierenhoop.”

Tiiu Levald
TMK (Teater. Muusika. Kino)
September 2023

“vogelbotten en asbergen […] huiveringwekkend drama […] een sterke toevoeging aan het repertoire”

“Gezangen over as en zwaan
Zoals altijd bij Wagner vormen zwanenteksten, mythisch-religieuze beelden en politiek een tegenstrijdig trio, waarvan de juiste verhouding bij elke nieuwe productie een van de belangrijkste vragen is. [...]
Voegen we daar het met bloed besmeurde naturalisme, de vogelbotten en de asbergen van Dijkema's productie aan toe, dan is er meer dan genoeg voor huiveringwekkend drama.
In hun zwarte vodden zien de koorleden eruit alsof ze hebben gebaad in de asbergen van de mijnen in Oost-Virumaa. Op deze manier functioneren ze onpersoonlijk als een menselijk zwart gat dat de personages absorbeert of indien nodig als scherm afdekt.
In Dijkema's Lohengrin is het gebruik van podiumruimte veelbelovend. Er is veel gepraat over hoe moeilijk het is om theater te maken op het smalle podium van de Estse Nationale Opera. Een iets minder bekend kenmerk is de diepte van het podium, waar in Lohengrin met veel succes gebruik van werd gemaakt. [...] In Lohengrin is de angst voor de diepte van het podium overwonnen, waardoor de akoestische tekortkomingen in een voordeel zijn omgezet. Natuurlijk is het geluid vanaf de achterkant van het podium niet zo helder, maar dit geeft de voorstelling een ruimtelijk gevoel door de afwisseling van nabijheid en afstand, wat vooral geschikt is voor het plot rond de aankomst en het vertrek van Lohengrin. [...]
In zijn interpretatie bewandelt Dijkema een veel conservatiever pad dan eerdergenoemde, omdat de beelden van het stuk grotendeels binnen de cirkel van beelden blijven die in het libretto worden weerspiegeld. Er is gekozen voor een zwaanthema of, algemener, een vogelthema: in het eerste bedrijf een zwarte woestenij met vogelschedels, in het derde bedrijf het nestelen van Elsa en Lohengrin en roofvogelklauwen die uit het plafond neerdalen.
Het Estse Lohengrin is een askleurige productie, waarbij niemands witte borst schoon blijft, behalve die van de Zwanenridder. Toch lijdt het geen twijfel dat Lohengrin een sterke toevoeging is aan het repertoire”

Aare Tool
Sirp
2 juni 2023